Июнь воқеалари бўйича суд: Иштирокчилар тарихни хоҳлагандай талқин қилишмоқда

Судланувчиларни оқлашга уринилиб, яна мухториятга интилиш ҳақидаги сафсата қайталанди.

Бишкекнинг Биринчи май (Первомайский) тумани суди 2010-йил июнь воқеалари бўйича жиноят ишини кўришда давом этмоқда. Гувоҳ сифатида сўроқ қилинган Жалолобод вилоятининг ўша пайтдаги прокурори Қанибек Турдумамбетов ўзбек жамоатчилиги лидерларидан бири маҳаллий телеканал орқали 2010 йилда мухторият (автономия) талаб қилганини айтди.

У судда аввалроқ Бош прокуратурада ҳам кўрсатма бергани ва судланувчилар билан ҳеч қандай душманлик муносабатлари йўқлигини айтди. Унга кўра, 2010 йилнинг май ойида Жалолобод вилоятида одамлар ўзбек жамоатчилигининг лидери Қодиржон Ботировни жазога тортишни талаб қилган митинг ўтказишган.

“Кейин Қўшбай Масиров губернатор деб эълон қилинди. Улар беш соатдан кейин вилоят давлат ҳокимияти биносини бўшатишди”, – деди Қанибек Турдумамбетов.

Собиқ прокурор айтган Масиров ўша пайтда Бишкекдан қочган президент Бакиевнинг одами бўлиб, Қодиржон Ботиров бошлиқ Муваққат ҳукумат тарафдорлари вилоят ҳокимлигини ҳужум билан олишиб, ҳокимиятни муваққатчиларга қайтаришган эди.

Айбланувчи, собиқ мудофаа вазири Исмаил Исақов бир гувоҳнинг кўрсатмаларини ўқиб эшиттирди. Унда 2010-йилнинг 12, 14, 15-май кунлари Жалолобод шаҳрининг марказий майдонида Қодиржон Ботиров томонидан митинглар ўтказилгани айтилади. Айрим ўзбек жамоатчилиги етакчилари, жумладан, парламентнинг собиқ аъзолари, шунингдек, дин арбоблари ҳаммани ҳамжиҳатликка чақириб, жанубий вилоятларда ҳуқуқ-тартибот идоралари тартиб ва ​​хавфсизликни таъминлай олмаяпти, дея бақиришган.

Ҳуқуқ-тартибот органларининг ўша пайтдаги ҳаракатсизлигини судда сўроқ қилинган собиқ бош прокурор Байтемир Ибраев ҳам тасдиқлади.

“…Чунки апрель инқилобидан кейин нафақат Жалолободда, балки Бишкекда ҳам кўплаган ҳуқуқ-тартибот органлари ходимлари ишдан кетиб қолишди, ўшанда шунақа вазият эди. Агар ҳуқуқ посбонлари бирор чора кўришга ҳаракат қилишса, отишма бўлиб кетиши мумкинлиги ҳақида оператив маълумотлар бор эди”, – деди Ибраев.

Бу маълумотни яна бир бор тасдиқлаган собиқ вилоят прокурори Турдумамбетов ўшанда ҳуқуқ-тартибот идоралари раҳбарлари билан бирга юриб, тушунтириш ишлари олиб борганини айтди.

Исмаил Исақов эса Ботировнинг гапларидан ғазабланганлар шаҳардаги ресторанлардан бирининг  ёнида тўпланиб, “Элдик биримдик” ҳаракатини тузгани ва ўзбек жамоатчилиги (бу ерда Исақов айрим миллатчи сиёсатчилар каби яна диаспора иборасини қўллади. Ҳолбуки, бунгача Қирғизистонда расмий равишда, энг олий даражада ўзбекларнинг қирғизлар каби мамлакатнинг туб аҳолиси экани тан олинган эди. – таҳр.) раҳбарининг жавобгарликка тортилишини талаб қилгани ҳақидаги кўрсатмасини ҳам ўқиди.

Қанибек Турдумамбетовнинг айтишича, собиқ президент Бакиевларнинг уйига ўт қўйилгандан кейин Қодиржон Ботировга нисбатан жиноий иш қўзғатилганини айтди. Бу жиноятда на Ботиров ва на бошқа ўзбекнинг алоқаси йўқлиги, уйни ёққан одамларнинг мутлақо бошқалар бўлгани ҳақида кўп айтилган ва ёзилган. Бу туҳмат ўшанда вазиятни янада оғирлаштиришга интилган кучлар томонидан тарқатилган эди.

“Қодиржон Ботиров 2010-йил май ойи ўрталарига қадар минтақадаги вазиятни барқарорлаштиришга ёрдам бераётгандек кўрсатган. Кейинчалик, тергов жараёнида у бу ишни жамиятни йиғиш ва ўз талабларини илгари суриш учун қилаётганини англадик. Тергов органлари жиноий иш қўзғатди, биз уни жавобгарликка тортишга ҳаракат қилдик. Биринчи ҳибсга олиш учун ордер 2010-йилнинг 19-майида олинган, аммо улар буни уддалай олишмаган”, – деди Қанибек Турдумамбетов.

Турдумамбетов 2010 йилнинг апрель ойида Жалолобод вилояти прокурори этиб тайинланган. Унинг айтишича, Бишкекдан қочган Бакиев ва унинг бир гуруҳ тарафдорлари Жалолободга келишганидан кейин вазият мураккаблашган.

“Ички ишлар органлари ходимларининг руҳий тушкунлиги кузатилди. Икки-учта тўполон бўлди. Қодиржон Ботиров қийин вазиятдан фойдаланиб, муайян талабларни илгари сурди. Шахсан мен вилоят прокурори сифатида у билан гаплашмадим, учрашмадим, – дея қўшимча қилди Қанибек Турдумамбетов.

Шундан сўнг собиқ прокурор очиқчасига бўлмаган гапни айтди. У “Ботиров Ўшдаги  “МезонТВ” телеканалида гапириб, мухторият қилиш кераклигини айтди”, дея даъво қилди. Лекин июнь воқеаларига доир тузилган ўндан ортиқ комиссияларнинг хулосасида бу гаплар йўқ. Ўзбеклар томонидан умуман мухторият тузиш ҳақидаги талаб бўлмаганини, бундай факт аниқланмаганини давлат томонидан тузилган Миллий комиссиянинг раиси Абдуғани Эркебаев ҳам парламентда сўзлаган нутқида айтган.

Ўзбек жамоатчилиги бу масалада бир неча бор расмий баёнот бериб, ўзбекларга ҳеч қанақа автономия керак эмаслиги, улар фақат республика конституцияси доирасидаги ҳуқуқларининг таъминланишинигина талаб қилаётгани ҳақида айтган.

Парламентнинг собиқ спикери Ахматбек Келдибеков ҳам гувоҳ сифатида сўроқ қилиниб, у  2010-йилда мамлакат жанубида рўй берган июнь воқеаларидан кейин фожиа сабабларини ўрганиш бўйича депутатлик комиссияси тузилганини ва комиссиянинг хулосаси Жогорку Кенеш девонида муҳокама қилинганини эслатди. Аммо у ҳам ўзи эслатган комиссия хулосасига зид равишда айирмачи (сепаратчи) иборасини қўллади.

“Бу воқеаларга парламент сиёсий, Бош прокуратура эса ҳуқуқий баҳо берди. Қуролларни айирмачилар олдиндан сотиб олган. Қодиржон Ботировнинг бир қисмида муваққат ҳукумат аъзоларидан қайси бири унга дипломатик паспорт берганини кўрсатувчи ҳужжатлар мавжуд. Апрель воқеаларидан кейин айрим сиёсатчилар бўлажак сайловлар учун диаспоралар билан музокаралар, учрашувлар ўтказди. Хусусан, Роза Ўтунбаева уларни қабул қилди. Жанубдаги фожиали воқеаларда Қодиржон Ботировнинг айби исботланди”, – деди Ахматбек Келдибеков.

Унинг қўшимча қилишича, Қодиржон Ботировнинг қочишига Муваққат ҳукумат аъзоларидан бири ёрдам бергани ҳақидаги маълумот тахминдир. Гувоҳнинг сўзларига кўра, ўзбек диспораси етакчиси ёрдамга муҳтож бўлмаган, чунки ҳар ким исталган жойда мамлакатни тарк этиши мумкин эди. Маълумки, мамлакатни тарк этишда Ботировга ёрдам беришда Исмаил Исақов ва бошқа собиқ амалдорларга айб қўйилмоқда.

Ботировнинг ўзи эса мамлакатдан қочмагани, Муваққат ҳукумат раҳбарларининг илтимоси билан вақтинча давлатдан ташқарига чиқиб туришга рози бўлганини бир неча бор айтган.

Келдибековнинг қўшимча қилишича, Қодиржон Ботировга дипломатик паспорт бериш сўралган хатга Муваққат ҳукумат раҳбари ўринбосари Ўмурбек Текебаев ва Муваққат ҳукумат аппарати раҳбари Эдил Байсалов имзо чекишган.

Июнь воқеалари бўйича жиноий иш бўйича тергов 2021-йил апрель ойида қайта бошланган. Мазкур ҳолат юзасидан Қирғизистон Республикаси Жиноят кодексининг “Хизмат ваколатини суиистеъмол қилиш” моддаси бўйича тергов ҳаракатлари олиб борилмоқда. Муваққат ҳукуматнинг мансабдор шахсларига нисбатан 2010-йилнинг май-июнь ойларида таниқли ишбилармон, собиқ парламент депутати Қодиржон Ботировнинг мамлакатдан тўсиқларсиз чиқиб кетишига кўмаклашганлиги бўйича иш қўзғатилган. Терговнинг таъкидлашича, айнан шу ҳолат республика жанубидаги фожиали оқибатларга олиб келган сабаблардан бири бўлган.

Марҳум Қодиржон Ботировнинг ўзи эса, видео мурожаат билан чиқишларида ва журналистлар билан қилган суҳбатларида губернатор Бектур Асановдан тортиб, Муваққат ҳукуматнинг деярли барча аъзолари у билан шахсан учрашмасада, доимий алоқада бўлиб туришганини айтган. Жумладан собиқ президент Алмазбек Атамбаев билан ҳам учрашиб, парламент сайловига бирга қатнашиш ҳақида гаплашганини маълум қилган. Лекин кейинроқ Атамбаев буни рад этган.

Ботиров ўзининг Қирғизистондан чиқиб кетиши шахсан Муваққат ҳукумат раиси Рўза Ўтунбоева ва унинг ўринбосари Алмазбек Атамбаевларнинг шахсий илтимосларига кўра амалга ошганини ҳам айтган. Уни мамлакатдан чиқариб юборишар экан, расмийлар унга тез орада қайтиб келишга рухсат беришларини ваъда қилишганини, аммо кўп ўтмай унга қарши жиноий иш қўзғашганини қайта-қайта айтиб келган.

Президент Қурманбек Бакиевни лавозимидан воз кечиб, Беларусга қочишга мажбур қилган 2010 йилнинг апрелидаги давлат тўнтаришидан кейин Қодиржон Ботиров ўша пайтда тузилган Муваққат ҳукуматнинг сиёсатини қўллаб-қувватлаган ва унинг аъзолари билан тиғиз алоқада бўлган. Бу президент Бакиевнинг тарафдори бўлган юртдошлари, мамлакат жануби аҳолисининг ғазабини келтирган.

Ботировнинг айтишича, Қурманбек Бакиевнинг тарафдорлари Муваққат ҳукуматдан уни қўлга олишни талаб қилавергач, ундан вазият юмшагунга қадар вақтинча мамлакатдан чиқиб туришни сўрашган.

Қодиржон Ботиров бирмунча вақт Швециядан сиёсий бошпана олиб яшаб турган. Сўнгра Украинада яшай бошлади ва кутилмаганда, 2018 йилнинг 4 декабрида Украинанинг Одесса шаҳрида номаъалум ҳолатларда вафот этди.

(Қирғизистондаги нашрлар материаллари асосида тайёрланди).

Оқбура, Бишкек.

Расм интернетдан олинди