УЧ ЧАНОҚ

(эртак эмас, жўмоқ эмас, афсона эмас)

Эртакларда ўқигансиз: уч оға-ини бахт излаб кетиб бораётиб, бир жойга етганда тўхтаб қолишади. Чунки йўл учга айрилган: бири “Борса келар”, яна бири “Борса гумон” ва охиргиси “Борса келмас” йўли. Қай тарафга бурилиш керак, қаёққа қараб йўл солса, охири бахайр бўлади?

Йўл юрдик, йўл юрсак ҳам мўл юрдик. Ўттиз уч йилу ўттиз ҳафта деганда биз ҳам йўлимизни топиб олдик. Худди ўзбек эртакларидаги, қирғиз жўмоқларидаги, тожик афсоналаридаги каби. Аммо бизники эртак эмас, жўмоқ эмас, афсона эмас – реал ҳаёт эди. Бор аччиғию чучуги билан.

Бироқ эртаклардагига қараганда тескари эди: жўмоқ ва афсоналарда уч оға ини уч йўлга қараб кетса, яъни учови уч тарафга қараб бир-биридан узоқлашса, бизнинг реаллигимизда тараққиётнинг, мустақил ривожланишнинг ўзига хос йўлини топиш ниятида уч тарафга қараб турган уч қўшни-қардош мамлакат – уч эл уч томондан келиб бирлашишга, аҳиллашишга, яна ҳам қадрдонлашишга қарор қилди. Йўлимиз битта эканига тобора ишонч ҳосил қилиб боряпмиз.

Шунинг рамзи сифатида Фарғона водийсининг уч давлат чегараси туташган нуқтада 2025 йил 31 мартда ўрнатилган ёдгорлик монументи тантанали равишда очилди.

У кўкка – келажакка қараб тик юксалган уч баланд устун, бу халқларнинг мақсади муштарак эканини ифодалаб, бирлаштириб турувчи думалоқ халқа ва бу дўстлик алоқалари пойдор эканини билдирувчи баланд тагликдан иборат. Ёдгорлик пойига уч томондан чиқиб бориладики, бунинг ўзида ҳам катта рамзий маъно бор. Шундай қилиб, уч давлат чегараси туташган нуқтанинг белгиланиши билан ўртадаги чегаравий келишмовчиликларга ҳам нуқта қўйилди, можаролар барҳам топди, деб айтиш мумкин. Шунга астойдил умид қиламиз.

Давлатлараро муносабатларнинг совуқлашганидан ҳамма зиён кўрди, аммо Фарғона водийсидаги аҳоли – ўзбеклар, қирғизлар ва тожиклар энг кўп жабр кўргани ҳам ҳақиқат. Чунки бу уч давлат орасидаги чегаралар кимсасиз чўл-биёбонлардан, баланд тоғ қирраларидан ёки улкан бир дарёнинг икки соҳилидан ўтган эмас, балки ҳар икки томонида ҳам миллионлаган эл бир-бирига асрлар давомида туташиб яшаб келган ҳудудлар орасидан ўтган. Минглаб қизлар қўшни юртга келин бўлиб тушган, бола-чақали. Минглаб йигитлар бугунги чегараларнинг нариёғидан уйланган, қайнота-қайнонаси, қайин юрти у томонда. Тўйларда, азаларда одамларнинг чегара ошиб ўтиб бора олмаганини айтинг. Онасининг таъзиясига, отасининг жанозасига, синглисининг тўйига қатнаша олмай, юраги ёрилгудай бўлиб изтироб чеккан, аламидан не қилишини билмай юрганларнинг кўпи ҳам чегараларнинг ҳар икки ёғидаги Фарғона водийсининг аҳолиси эди.

Халқларимизда ирим кўп, удум-таомил кўп. Синчиклаб назар солсангиз, ҳар бир иримнинг негизида яхшиликки интилиш, қай бир ёмонликдан қайтариш, эҳтиётланиш эҳтиёжи турганига амин бўласиз. Яхши инончларимиз ҳам бир талай. Ўшалардан бири – “уч чаноқ”дир. Пахта териб юрган одамлар яхши билади, пахта тўрт чаноқли, беш чаноқли бўлади. Аммо ўн минг, юз минг чаноқдан биронтаси ғаройиб тарзда уч чаноқли бўлиб чиқиб қолади. Теримчилар унинг пахтасини суғуриб олмай, чаноғи билан узиб олиб чўнтагида сақлайди, у омад келтиради, деб ишонишади. Моҳир теримчилар бир-бири билан “Уччаноқ” ўйнашади: ким биринчи бўлиб шеригидан олдин “Уччаноқ!” деганда, униси “Мана!” деб чиқариб берса, ютган саналади, раисдан, бригадирдан мукофот олишади. Чунки бу уччаноқ – мўл ҳосилдан, қут-баракадан дарак.

Мана бу тикланган эсдалик монументи менга ўша уч чаноқни эслатди. Шоядки унинг топилиши, намойиш этилиши, ўртага тикилиши билан юртларимизга қут келса, барака аримаса, омад ҳаммамизга ёр бўлса.

Лекин бунинг учун курашиш керак, изланиш керак, албатта. Арабларнинг “алҳаракат филбаракат” (ҳаракатда баракат) деган мақолида айтилганидай, энди амалий ҳаракатлар билан дўстлик ришталарини янада маҳкамроқ боғлашимиз керак.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев мазкур эсдалик монументи қад кўтариши муносабати билан ўтказилган учала давлат раҳбарлари учрашувида бир қатор янги ташаббусларни илгари сурди. Улар орасида чегаралардаги божхона пунктларини комплекс модернизация қилиш ва кенгайтириш; қулай ва замонавий савдо ҳамда логистика инфратузилмасини шакллантириш; уч томонлама савдо майдончасини ташкил этиш; саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг доимий кўргазма-ярмаркасини йўлга қўйиш; ташкил этилган қўшма инвестиция фондлари сармоясини босқичма-босқич ошириб бориш; мамлакатлар орасида транспорт алоқаларини ривожлантириш, авиақатновлар частотасини ошириш ва географиясини кенайтириш, чегара ҳудудидаги шаҳарлар орасида янги-янги автобус маршрутларини ташкил этиш каби бир қатор ташаббусларни илгари сурди.

2016 йил охирида Марказий Осиё мамлакатлари ўртасида бошланган илиқлашиш жараёни давом этаётир. Умид қиламизки, юқорида баён этилган ташабуслар пайсалга солинмасдан амалга оширилади.

Чунки халқларимизнинг туб манфаати шуни тақозо этади.

Зуҳриддин Исомиддинов