Қирғизистон: Июнь воқеалари бўйича яна қамоққа олишлар бошланди

Шу вақтнинг ўзида ўша машъум воқеалар бўйича афви умумий эълон қилиш таклиф қилинмоқда.

Сўнгги олти ойда, Қирғизистонда 2010 йилнинг июнида Ўш ва Жалолобод вилоятларида юз берган миллатлараро низони уюштириш, оммавий тартибсизликларда қатнашиш ва қотилликда гумонланган бир неча шахс қўлга олинди. Орадан 13 йил ўтиб, бунгача ноҳақ қамалганларнинг ишини қайта кўриб чиқиш зарурати турганда, яна бир миллат вакилларини қўлга олишлар авж олмоқда. Буни қандай тушуниш мумкин?

Куни-кеча, Қирғизистон Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси (МХДҚ) 2010 йилда миллатлараро жанжал вақтида оммавий тартибсизликларни уюштиришда гумонланган бир гуруҳнинг қўлга олинганини билдирди. Махсус хизмат қўлга олинган олти нафар шахснинг тартибсизликлар вақтида Жалолобод шаҳрининг турғунини ўлдирганликда ҳам айбланаётганини қўшимча қилди.

«Қўлга олинган фуқаролар Жалолобод вилоятининг Сузоқ туманидаги сепаратист гуруҳларнинг лидерлари бўлиб, оммавий тартибсизликка чақириб, йўл тўсишларни уюштириб, сепаратистлар назорат қилган ҳудудлардан чиқиб кетишга ҳаракат қилган оддий халққа ҳужум қилишгани аниқланган. Шунингдек, қўлга олинганлардан бири Жалолобод шаҳрининг 1962 йили туғилган фуқаросини ўта шафқатсизлик билан, айтилган постларнинг бирида ўлдиришга қатнашгани аниқланди», дейилади қўмита баёнотида.

Қўлга олинганлар МХДҚнинг ТИЗОсига қамалган. Тарқатилган расмий видеода гумонланувчилардан бирининг воқеа содир бўлган жойда кўрсатма бераётганини кўриш мумкин.

Бир ой аввал хавфсизлик қўмитаси июнь воқеаларида милиция ходимлари ва ҳарбий хизматчиларни ўлдирганликда айбланиб, қидирувда бўлган бир қирғизистонликнинг ҳорижда қўлга олинганини маълум қилган эди.

Расмий маълумотда, қўлга олиш 17 август куни хорижий давлат ҳудудида амалга оширилгани айтилади, бироқ, давлат номи кўрсатилмаган. Ҳавфсизлик қўмитаси ёйинлаган видеода гумонланувчидан олиб келинган жойи сўралганида, Москва, деб жавоб берганини эшитиш мумкин.

Ўш вилоятининг Қорасув туманида, 1973 йилда туғилган Х.Д.А. самолётда Қирғизистонга олиб келиниб, янгиланган жиноят иши доирасида, Ўш шаҳридаги 5-сон вақтинча сақлаш изоляторига киргизилган.

Хавфсизлик қўмитаси 2010 йилнинг июн ойида содир бўлган ва кўплаб қурбонларга олиб келган воқеаларнинг ташкилотчилари ва фаол иштирокчиларини аниқлаш ва жавобгарликка тортиш бўйича ҳар томонлама тезкор-қидирув тадбирларини ўтказаётганини эслатиб ўтган. Шунингдек, 2010 йилнинг июн ойида ўта оғир жиноят содир этган шахсларга нисбатан даъво муддати қўлланилмаслигини ҳам қўшимча қилган.

Анчадан бери турли сиёсий кучлар ва оддий фуқаролар томонидан июн воқеалари бўйича афви умумий эълон қилиб, умрбод қамоққа ташланганларнинг муддатини камайтириш, қидирувда юрганларга нисбатан қидирувни бекор қилиш каби таклифлар айтилмоқда. Кўплаб қамалганларнинг айби тўлиқ, қонун йўли билан исботланмагани, айримларнинг бегуноҳ эканлигига тўла далиллари борлиги ва ниҳоят, қамалганларнинг асосан бир миллатга мансуб бўлиб қолганини ҳисобга олганда бу тўғри йўл бўлган бўларди.

Агар чинданам айбдорлар, айниқса шафқатсизларча қотиллик, гуруҳ бўлиб жинсий зўрлаш, ҳарбийлаштирилган қисмга ҳужум қилиш, қуролни тортиб олиш, ўғирлаш ва уни тинч аҳолига қарши қўллаш, талончилик каби оғир жиноятларни содир қилганлар сўзсиз жазоланиши керак, дейилса, унда ана шундай жиноят қилганларнинг барчасига нисбатан бирдай муомала қилиниши керак эмасми?

Ахир фақат адолатли қарорлар қабул қилингандагина, ҳар икки томонга бирдай, тенг  муносабатда бўлингандагина ана шу машъум воқеаларнинг қайталанмаслигига, юртимизда батамом тинчлик ўрнатилишига кафолат бериш мумкин-ку!

Дилмурод Ҳайдаровнинг иши

Россиядан Қирғизистонга олиб келинган Х.Д.А.нинг 2010 йилги этник низодан кейин қўлга олиниб, бир неча йиллик суд жараёнларидан кейин қўйилган оғир жиноятлар исботини топмаган ва амнистия билан озодликка чиққан юрист Дилмурод Ҳайдаров экани маълум бўлди. Сўнггида у ватанидан ҳорижга чиқиб кетишга мажбур бўлган эди.

Дилмурод Ҳайдаров 2010 йилнинг 27 июн куни Қорасув туманининг Наримон қишлоғида ҳарбийлар томонидан ўтказилган “тозалаш” операцияси вақтида қўлга олинган.

Унга нисбатан этник низо пайтида солиқ инспектори Ажимамат Сейитов ва икки ҳарбий хизматчининг ўлдирилиши факти бўйича жиноий иш қўзғатилган эди.

Кейинчалик Ҳайдаровга Қирғизистон жиноят кодексининг 233-моддасининг 1, 2, 3-қисмлари (оммавий тартибсизликлар ташкил этиш, иштирок этиш, ҳокимиятга бўйсунмасликка чақириш), 30-97, 2-қисми 4, 5, 9, 15-бандлари (қотилликка шериклик), 30-174, 2-қисми 2-банди (мулкни йўқ қилишда иштирок этиш), 28-340 (ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходими ва ҳарбий хизматчини ўлдиришга уриниш) моддалари билан айблов эълон қилинган.

Тергов давомида Сейитовнинг жасади топилмагани учун уни ўлдириш факти тасдиқланмаган. Аммо Ҳайдаров Қирғизистон Жиноят кодексининг 30-97-моддаси (қотилликка шериклик) бўйича айбланган. Бу айблов бир неча йилдан то умрбод қамоқ жазосини ўз ичига олади.

Касби ҳуқуқшунос бўлган Ҳайдаров, тўрт йил давомида адвокатлар ёрдамида ўз ҳуқуқини ҳимоя қилган. 2014 йилнинг 4 апрелида Дилмурод Ҳайдаров амнистияга биноан озодликка чиққан ва буни тасдиқловчи гувоҳнома олган. Бироқ, жабрланувчилар ва прокурор норозилиги асосида жиноий иш қайта жонланиб, Дилмурод Ҳайдаров қидирувга берилган.

У ўзига қўйилаётган айбларни рад этиб, аксинча, этник низо пайтида ва ундан кейин ҳам икки миллат ўртасида воситачи бўлиб хизмат қилганини айтади.

Яна сохта айбловлар билан қамалишдан ҳавфсираган Ҳайдаров, ўша йилнинг ёзида оиласи билан Қирғизистондан чиқиб кетган ва БМТнинг Қочқинлар бўйича конвенциясига мувофиқ Украинада халқаро ҳимоя остида яшаб келган.

Ҳозирда Ҳайдаровнинг оиласи қаерда экани номаълум.

Сузоқдаги қотиллик бўйича

Жорий йилнинг биринчи июнида Жалолобод вилоятининг Сузоқ туманида, 2010 йилдаги қонли воқеада милиция ходимини ўлдирганликда гумон қилиниб, икки шахс қўлга олинган. Маълумотларига кўра, 1984 йилда туғилган И.Ш.А ва 1977 йилда туғилган Ж.А.Е., Сузоқ туманида яшайдилар.

Тергов материалларига кўра, қўлга олинганлар 2010 йил июн ойида Жалолобод вилояти ҳудудида содир бўлган тартибсизликларда фаол иштирок этган. Шунингдек, Сузоқ қишлоғида милиция подполковнигини ўзгача шафқатсизлик билан ўлдиришда ҳам иштирок этган. Бироқ, 2010-2011 йиллардаги тергов жараёнида уларнинг шахси аниқланмаган.

Эндиликда уларнинг шахси қандай аниқланиб, уларга қарши қандай далиллар борлигини тергов очиқламаган.

Қайта очилган жиноят иши доирасида қўлга олинган бу икки шахс Қирғизистон Миллий хавфсизлик давлат қўмитасининг Жалолобод вилоятидаги тергов изоляторига киргизилган.

Кароматхон Абдуллаеванинг қайтиши…

Жорий йилнинг 22 апрели куни, Ўшдаги ўзбек миллий-маданий марказининг собиқ масъул котиби Кароматхон Абдуллаева “Дўстуқ” – “Дўстлик” чегарасига келганида қўлга олинган.

Ўш шаҳар ички ишлар бошқармаси берган хабарга кўра, аввалроқ сиртдан 16 йилга қамалиб, қидирувда бўлган Абдуллаева Миллий хавфсизлик қўмитаси билан ҳамкорликда олиб борилган тадбирлар асосида қўлга олинган.

«…У 2010 йилдаги Ўш воқеалари ташкилотчиларидан бири сифатида қидирувда эди. Абдуллаева 2014 йилда сиртдан 16 йилга озодликдан маҳрум этилган», дейилган расмий баёнотда.

Лекин «Оқбура» манбасига кўра, Кароматхон Абдуллаева, 20 апрел куни ихтиёрий равишда Ўзбекистондан келиб, “Дўстуқ” – «Дўстлик» чегарасини кесиб ўтаётганида қўлга олинган. Ўзини айбдор деб ҳисобламагани учун у ҳавфсизлик хизмати ходимларига қаршилик кўрсатмаган. 24 апрелда Жалолободдаги аёллар қамоқхонасига олиб кетилган.

Қонли воқеаларга қадар Абдуллаева Ўшдаги ўзбек миллий-маданий маркази масъул котиби, Қирғизистон аёллар конгресси раисининг ўринбосари, ташкилотнинг мамлакат жанубидаги раҳбари бўлган. Қирғизистон давлат ва жамоат ташкилотларининг турли мукофотларига эга.

Ўш шаҳар маҳкамаси 2014 йилнинг ноябрида Қирғизистондаги ўзбек жамоатчилиги етакчилари бўлган Қодиржон Ботиров, Инъомжон Абдрасулов, Қирғизистон Хотин-қизлар Конгрессининг Ўш минтақавий бўлими раиси Каромат Абдуллаева ва яна уч шахсни 2010 йил май ва июн ойларидаги қонли ҳодисаларга гижгижлаш ва бу ҳодисаларни ташкиллаштиришда айбдор деб топган.

Қодиржон Ботиров ва Инъомжон Абдурасуловга умрбод қамоқ жазолари, Каромат Абдуллаевага нисбатан эса 16 йиллик озодликдан маҳрум этиш жазоси белгиланган.

Каромат Абдуллаева бошқа ўзбек лидерлари қатори ўзига нисбатан Қирғиз ҳуқуқ-тартибот органлари илгари сурган айбловларни буткул рад этган. Маҳкама ишида ўзининг айбини исботлайдиган бирорта исбот-далил йўқлигини урғулаб келган.

Қонли ҳодисалар пайти хорижда бўлган Каромат Абдуллаева Ўш шаҳар маҳкамаси ҳукми устидан шикоят қилган. Ўш вилояти суди ишни узоқ вақт чўзиб келган. Охирги марта 2015 йилнинг 7 апрелига белгиланган иш яна бир марта қолдирилган. Ниҳоят, 17 апрел куни Ўш вилоят маҳкамаси шаҳар суди ҳукмини ўз кучида қолдирган.

Жорий йилнинг 29 август куни Қирғизистон Олий суди ҳам Кароматхон Абдуллаеванинг ҳукмини ўз кучида қолдирган. Суд ҳукмида қарорнинг якуний экани ва шикоят қилиниши мумкин эмаслиги белгиланган. Судланган аёл бугун Бишкек яқинидаги Степное қишлоғидаги 2-сонли аёллар аҳлоқ тузатиш колониясида сақланмоқда.

Чекланган қайта текширув

Қирғизистон президенти Садир Жапаров 2021 йилда Миллий ҳавфсизлик давлат қўмитасига июн воқеалари материалларини қайтадан текшириш ҳақида топшириқ берган. Кейинроқ текришув фақат Муваққат ҳукумат аъзоларига нисбатан июн воқеалари бўйича қўзғатилган жиноий ишга боғлиқ экани маълум бўлган. Яъни, жиноий иш тартибсизлик ташкилотчиларидан бири сифатида ҳукм чиқарилган Қодиржон Ботировнинг мамлакатдан чиқиб кетиши билан боғлиқ экан.

Ушбу воқеалар бўйича кейинроқ, Алмазбек Атамбаев даврида ёпиб ташланган, қотиллик, талончилик, зўрлашлар билан боғлиқ 3 мингдан ортиқроқ ишлар яна қаралмасдан қолиб кетаверди.

Жиноий иш доирасида 20га яқин сиёсатчи сўроқ қилинган. Улар орасида 2010 йилда мамлакатни бошқарган Муваққат ҳукумат аъзолари ҳам бор. Мазкур иш доирасида президент Садир Жапаров ва махсус хизмат раҳбари Қамчибек Ташиев ҳам сўроқ қилинган. Суд иши давом этмоқда.

Расмий маълумотларга кўра, 2010 йилнинг июнида юз берган Ўш ва Жалолободдаги қонли воқеалар натижасида турли маълумотларга кўра 500 га яқин киши ҳалок бўлган, 2000га яқин одам турли даражада тан жароҳати олган. Воқеа давомида 57 киши бедарак йўқолган, уларнинг 15 дан ортиғи ҳозиргача топилмаган.

Абдиғани Эркебаев бошчилигидаги Миллий комиссия 2011 йилда тартибсизликлар бўйича текширув ўтказган ва “Қодиржон Ботиров бошчилигидаги сепаратистик кучлар, мамлакатни тарк этган ўша пайтдаги президент Қурманбек Бакиев тарафдорлари ва вазиятни беқарорлаштиришдан манфаатдор ташқи кучлар қуролли хунрезлик учун жавобгар” деган хулосага келган.

Сиртдан суд қилинган Қодиржон Ботиров 2018 йилнинг 4 декабрида Украинанинг Одесса шаҳрида вафот этган. Қурманбек Бакиев айни дамда Беларусда яшайди. Қирғизистон бир неча бор талаб қилганига қарамай, Беларус ҳукумати уни ватанига экстрадиция қилиниши бўйича очиқча рад жавобини бериб келмоқда.

Оқбура, Бишкек.

Расм интернетдан олинди