Белбоғсиз бўзчи. Қирғизистонда электр тақчиллиги муаммоси кучаймоқда

Республика ҳукумати айни қиш мавсуми олдидан иложсиз чекловчи чораларга қўл урмоқда.

Шундоқ ҳам электр энергияси тақчиллиги исканжасига тушиб турган Қирғизистон қўшни Ўзбекистондан келаётган электр энергиясидан ҳам маҳрум бўлди. Электр қуввати импорти тўхтатилганини 15 ноябрь куни “Азаттиқ” радиосига энергетика вазири Дўсқул Бекмурзаев маълум қилди. Бунгача Қозоғистон ҳам электр қуввати беришни тўхтатгани ҳақида айтилганди.

Вазирнинг айтишича, бу чора қўшни давлатларнинг ўзида ҳам электр қуввати етарли эмаслиги сабабли амалга оширилган. Шу билан бирга Ўзбекистонда электр линиясида авария юз бергани, яқинда бўлиб ўтган чанг бўронидан кейин иссиқлик станцияларида таъмирлаш ишлари олиб борилаётгани ҳам айтилди.

“Бу шунчаки техник муаммолар ва уларни сиёсийлаштириш шарт эмас”, – деди вазир.

Қирғизистон энди бошқа давлатлар билан, хусусан, Россия билан ҳам электр энергияси импорти бўйича музокаралар олиб бормоқда. Мамлакат 1 августдан буён Туркманистондан ҳам электр энергиясини ола бошлаган.

Ўзани жуда тор бўлган Норин дарёсидаги электр қуввати ишлаб чиқариш учун жуда қулай шароитларга, бир неча ГЭСлари мавжудлигига қарамай, Қирғизистон мустақил бўлгандан тортиб сурункали равишда электр қуввати тақчиллигини бошидан кечириб келади. Мамлакатда янги, айниқса кичик ГЭСлар қурилиши лозимлиги ҳақида кўп айтилади, лекин амалий ишга келганда кўч сира ўрнидан қўзғалмай келади. Бир неча йил аввал Россия кўмагида бошланган Қамбарота ГЭСи қурилиши президент Алмазбек Атамбаевнинг “ўткир тили” туфайли Россия билан юзага келган сиёсий келишмовчиликлар туфайли тўхтаб қолган. Ўшандан буён Россия Қирғизитсондан дастлабки қурилиш ишлари учун сарфлаб қўйган 37,5 млн. долларлик қарзини тўлаб беришни талаб қилиб келади.

Атамбаевдан олдинги давлат раҳбари Қурманбек Бакиев электр тақчиллиги даврида аҳолига қишда ёқиш учун тезак ғамлаб олишни маслаҳат бергани билан эсда қолган.

Амалдорлар масалани ҳал қилиш ҳақида қуруқ маърузалар қилиб келаётган пайтда аҳоли ва саноатнинг электр қувватига бўлган эҳтиёжлари тобора ортиб боряпти. Масалан, жорий йилда Қирғизистонда электр энергияси ўтган йилдагига нисбатан 5-10 фоизга кўп истеъмол қилинмоқда. Ёғиннинг камлиги ва бошқа сабабларга кўра Тўқтўғул сув омборида сув заҳиралари кескин камайиб, ноябрь ойи бошида сув ҳажми 11,8 миллиард куб метрни ташкил қилди. Бу охирги йиллардаги энг паст кўрсаткич бўлиб, мутахассислар бу аҳволда баҳорга келиб, мамлакатнинг асосий электр манбаи бўлган Тўқтўғул ГЭСини бутунлай тўхтатишга тўғри келиши хавфи борлигини айтишмоқда.

Камига, вазирнинг тан олишича, Тўқтўғул ГЭСининг тўртинчи блогида муаммолар пайдо бўлиши оқибатида электр энергиясини ишлаб чиқариш тахминан 300 мегаваттга камайган.

Вазиятдан чиқиш учун Қирғизистон Қозоғистон ва Ўзбекистондан электр энергиясини айирбошлаш йўли билан олиб келаётган эди.

Одамларда пайдо бўлган хавотир туфайли яқинда президент Садир Жапаров 2024-2025 йилларгача мамлакат энергетика тизимини инқироздан олиб чиқиб, электр энергиясини экспорт қилишни йўлга қўйиш мумкинлигини айтди. Бунинг учун ҳукумат кичик ва ўрта ГЭСлар қуришни бошлаганини ҳам таъкидлади.

Жапаров энергетика соҳасидаги бугунги инқирознинг асосий сабаби бу соҳасигина эмас, юқори давлат раҳбариятида ҳам чуқур илдиз отган коррупция эканини таъкидлаб ўтди.

Шу вақтнинг ўзида аҳолининг электр қуввати учун қарзлари ҳам улкан суммани ташкил қилади. “Северелектро” корхонаси Бишкекдаги минглаб абонентлар электр энергиясини ўчириб қўйилиши ҳақида яна бир огоҳлантирди. Компания берган хабарга кўра, 16 ноябрдан бошлаб катта ўлчамда қарзи бўлган 4600 нафар истеъмолчи автоматик тарзда электр қуввати манбаидан узиб қўйилади.

Компания матбуот котиби Мерием Юсупованинг маълум қилишича, Бишкекдаги мижозларнинг қарзлари кўлами 12,1 миллион (141 минг доллар атрофида) сўмга етган.

Бу ноябрь ойидаги берилган иккинчи огоҳлантириш бўлиб, ой бошида 6 минг қарздор истеъмолчи электр энергияси манбаидан узилган эди.

Иложсиз чора сифатида энергетиклар Бишкекда айни қиш мавсуми бошланган пайтда электр қувватига чекловлар киритган эди. Энди эса, электр энергияси билан уйларини иситадиган истеъмолчилар электр қувватидан узилиб, электр ўчоқлари муҳрлаб қўйилмоқда. Бу аҳоли орасида норозилик ва амалдорларга бўлган ишончсизликни кучайтирмоқда. Кўпчилик катта амалдорлар ва бойлар электр қувватидан фойдаланишда давом этишларини гумон қилмоқда.

Энергетика вазирининг тан олишича, иш вақтининг ярмини у ижтимоий тармоқларда одамларга маълумот бериш ва маълумот олишга сарфламоқда. Балки муаммонинг яна бир илдизи шу ерда, яъни давлат бошқарувининг ниҳоятда бўш эканидадир? Ахир аҳолига маълумот етказиш учун вазирликнинг бутун бошли матбуот хизмати ва бир қатор давлат оммавий ахборот воситалари борку?! Ёки вазирнинг бошқа ҳал қиладиган муаммолари йўқми?

Тўғри, вазир бугунги кунда бир қатор давлатлар билан турли лойиҳалар бўйича музокаралар олиб борилаётганини ҳам айтди. Масалан, юқорида аталган Қамбарота ГЭСи қурилиши бўйича нафақат Ўзбекистон, балки Туркия, ўша Россия, Қозоғистон ва Хитой билан турли даражада мулоқот қилинмоқда экан.

“Мен эртага Тошкентга бораман, муҳокама қиламиз. Биз ким биринчи бўлиб келиб, иш бошласа, ўша билан ишлаймиз”, – деди Бекмурзаев.

Вазирнинг айтишича, Қамбарота ГЭСи қурилиши келаси йили бошланади. Биринчи галда инфратизим барпо этилади.

Қирғизистон собиқ СССР даврида ўзининг сифатли кўмир конлари билан ҳам машҳур эди. Ўша кўмир конлари ҳозир ҳам мавжуд, фақат хусусий қўлларга ўтиб, ишлари ўлда-жўлда бўлиб қолган. Мустақилликнинг дастлабки йилларида давлат мактаблар ва бошқа ижтимоий соҳа биноларини иситишни кўмирдан электр қувватига ўтказишга киришган. Ўшанда бир яхши ишлаб турган кўмир ўчоқлар ҳам мажбуран бузилиб, электр қуввати билан ишлайдиган қозонларга алмаштирилган. Лекин кўп ўтмай маълум бўлдики, республика миқёсида ҳаммага электр қуввати етказиб бериш мумкин эмас экан.

Куни кеча ўтган вазирлар маҳкамаси йиғилишида маҳкама раиси Ақилбек Жапаров давлат органларининг аҳолини кўмир билан таъминлаш, ўтин-кўмирга бўлган нархларни тушириш ҳамда ёқилғи-мойловчи ашёларни узлуксиз етказиб туриш бўйича ишларни кучайтириш лозимлигини таъкидлади.

Кўп йиллар давомида давлат қиш мавсумидаги электр қуввати тақчиллигини ҳал қилишнинг ягона йўли сифатида турар-жойларда электр қувватини навбат билан ўчириш усулини қўллаб келган. Ўтган икки-уч йил давомида бу усулдан фойдаланишдан воз кечилган эди. Чамаси, бу йил яна ўша “ёнди чироқ-ўчди чироқ” ўйини бошланади, шекилли.

Абдумўмин Мамараимов, Оқбура, Бишкек

Сурат интернетдан олинди