Келди-ю, кетди. Собиқ президент Асқар Ақаев Москвага қайтиб кетди
Қирғизистоннинг собиқ раҳбари ота юртида бир ҳафта бўлиб, тергов саволларига жавоб берди. Қариндошлари билан учрашгани ҳам улгурди.
Қирғизистоннинг собиқ президенти Асқар Ақаев бугун, 8 август куни Москвага қайтиб кетди. У ўтган ҳафта Бишкекка келиб, “Қумтўр” олтин кони атрофидаги коррупция бўйича очилган жиноий иш юзасидан кўрсатмалар бераётган эди. Терговдан бўш вақтларида Ақаев кичик ватани Кеминга бориб, қариндошлари билан учрашди. Қувғинда юрган пайтида ўтиб кетган акаларига бағишлаб эҳсон қилди. Аёли Майрам Ақаеванинг юрти бўлган Толасга ҳам бориб келди.
Қайтиб кетиш олдидан собиқ президент юртдошларига мурожаат қилиб, аталган жиноий иш бўйича тергов билан ҳамкорлик қилишга рози бўлгани ва шу мақсадда Қирғизистонга келганини яна бир бор таъкидлади. Ақаев “Қумтўр” ишида ўзининг ҳам айби бор эканини тан олиб, қирғизистонликлардан кечирим сўради.
Асқар Ақаевнинг айтишича, Канаданинг кейинчалик “Центерра” деб рўйхатдан ўтган “Камеко” корпорацияси билан тузилган ва кейин бир неча бор ўзгартирилган шартномалар Қирғизистон манфаатларига зид бўлганини ҳаёт кўрсатди. Собиқ юртбошининг тан олишича, унинг айби ўша пайтда ҳукумат таклиф қилган шартномага имзо чеккани бўлган.
“Ўшанда ҳукумат раҳбарияти мени бу шартноманинг биз учун фойдали эканига ишонтирган эди. Натижада Қирғизистон бу лойиҳадан арзимаган фойда ва йилдан йилга мураккаблашиб бораётган экологик муаммоларга эга бўлди”, – деди Ақаев.
“Қумтўр” олтин конини ишлатиш бўйича лойиҳа 1992 йилнинг декабрида Канадада “Камеко” корпорацияси билан тузилган шартномадан бошланган. Кейинчалик, Ақаевнинг тан олишича, Қирғизистон бир неча бор ён беришларга бориб, оқибатда канадаликларнинг бир неча марта қонунларни бузишига йўл очилган ва Қирғизистоннинг миллий манфаатларга жиддий путур етказилган.
Масалан, дастлаб шартномани имзолашда “Камеко” нафақат солиқлардан, балки табиий ресурслардан фойдалангани учун тўланадиган тўловлардан ҳам озод қилинган эди. Кейинроқ эса лойиҳа бошқаруви биратўла канадаликларга ўтказиб берилиб, Қирғизистон дивидендлардангина эмас, бюджетга тушаётган солиқлардан ҳам маҳрум бўлган.
“Азиз юртдошлар! Мен йўл қўйган хатоларим учун, “Қумтўр” лойиҳаси бўйича қирғиз халқининг умидини оқламаганим учун самимий кечирим сўрайман”, – деди Асқар Ақаев видео орқали айтилган хайрлашув нутқида.
Ақаев бундан буён ҳам тергов билан ҳамкорлик қилаверишини маълум қилди.
Айтиш керакки, Ақаевнинг келиши билан ҳозирда Иқтисодиёт вазири бўлиб турган Ақилбек Жапаров ҳам жавобгарликка тортилиши мумкин бўлиб қолди. У шу кунгача “Қумтўр” бўйича асосий айбни собиқ президент Ақаевга тўнкаб келаётган эди. Ақаев аксинча, ўша лойиҳани тайёрлашда Ақилбек Жапаров асосий рол ўйнагани ва шартномага қўл қўйгани Канадага ҳам унинг ўзи борганини ошкор қилди.
Бугунги кунда аталган жиноий иш бўйича уч нафар собиқ парламент депутати, икки собиқ бош вазир ва собиқ парламент раиси қамоққа олинган. Собиқ депутатлар Талант Узақбаев, Алмазбек Баатирбеков ва Исхақ Пирматовлар тергов билан ҳамкорлик қилишга рози бўлишгани учун уй қамоғига чиқарилишган. Собиқ бош вазир Омурбек Бабанов яқинда суд қарори билан бўшатилиб, даволангани чет элга жўнаб кетди.
Шуни айтиш керакки, Асқар Ақаевнинг Қирғизистонга эркин келиб кетиши нафақат “Қумтўр” ишида, балки умуман давлат сиёсатида тубдан бурилиш бошланганини кўрсатади. Бунгача Ақаевнинг юртига қайтиб келиши умуман амалга ошмайдиган ишдек қабул қилинарди. Акалари оламдан ўтганда у йўлга чиқиб Москва аэропортига келгандан сўнг яна қайтиб кетганди. Сабаби ўша пайтдаги бош прокурор Аида Салянова унинг Бишкекка келиши билан қамоққа олинишини айтган.
Бу сафар Асқар Ақаев ҳеч қандай шов-шувсиз, кутилмаганда Қирғизистонга учиб келди. Уни қамоққа олиниши бўйича турли тахмин ва талабларга қарамай, яна Москвага қайтиб кетди. Муҳими, жамият уни илиқ қабул қилди ва унга нисбатан ножўя ҳаракатларга йўл қўйилмади.
Академик, физика соҳасида дунё миқёсида тан олинган олим Асқар Ақаев 1990 йилнинг октябридан бошлаб қарийб 15 йил давомида Қирғизистон президенти бўлган. 2005 йилнинг 24 мартида мухолафатчи кучлар босими остида Қирғизистонни ташлаб чиқиб кетишга ва кейин лавозимидан воз кечишга мажбур бўлган. Унга қўйилган бир нечта айбловлар тасдиғини топмагач, очилган жиноий ишлар ёпилган.
Бобур Мирзоев, Оқбура, Бишкек
Расм ва видео интернетдан олинди.
