Қирғизистон: Сотиб олган мулкингизни яна сотмоқчимиз? Бир йил сабр қилиб туринг!

Нима сабабдан солиқчилар 10 йил аввал тўланмаган солиқларни энди талаб қила бошладилар?

Бугунги кунда Қирғизистонда мулк сотганда унинг баҳсидан 10 фоиз солиқ олиниши баҳс-мунозараларга сабаб бўлмоқда. Солиқнинг ушбу тури қачон киритилган ва нега одамлар буни билишмайди? Унинг қоидалари қандай?

Ўш шаҳрининг турғуни бўлган Чинара ижтимоий тармоқлар орқали видео мурожаат билан чиққан. У 2000 йилда уй сотганини, ўша вақтда унга на шаҳар кадастридан ва на солиқ назоратидан солиқ тўлаш кераклиги ҳақида ҳеч ким ҳеч нарса демаганини айтади. Орадан 3 йил ўтиб, унга солиқ инспекциясидан қўнғироқ қилишиб, уйини сотгани сабабли 10%лик даромад солиғини тўлаши кераклиги айтишган.

“Бундай солиқ борлигини, бундай қонун борлигини энди эшитяпман. Бизга бу ҳақда ҳатто шаҳар мулкни рўйхатга олиш хизмати ҳам айтмаган”, – дейди Чинара.

Ушбу мурожаатида, уйини 2020 йилда сотганини айтган. Демак, бу солиқни тўлаш бурчи янги қабул қилинган қарор эмас. Лекин ушбу солиқни тўлаш ҳақидаги қонун сўнгги бир йилдан буён амалда. Чунки бунгача давлат рўйхатга олиш хизмати, “Унаа” ишхонаси фуқаролардан солиқдан қарзи йўқ, деган гувоҳнома талаб қилмаган. Лекин ҳозирда бу нарса талаб қилина бошлади.

Қонунга киритилган яна бир ўзгариш шуки, олинган мулкни қайта сотиш муддати аввал 2 йил бўлса, 2022-йилдан бу муддат бир йилга қисқарган. Яъни, сиз сотиб олган уй ёки автомобилни фақат бир йилдан сўнггина сота оласиз.

Ўш шаҳар солиқ инспекциясининг ходими Асилбек Абдирай ўғлининг сўзларига кўра, ҳозирда  текширув вақтида аниқланиб чиқиб қолган, аввалги йилларда сотиб, балки ўзлари билмаганидан ёки менсимаганидан, вақт бўлмаган деган сабаблар билан солиқ мажбуриятларини бажармаган томонларни  ёдига солиб, чақириб, солиқларини тўлатишмоқда.

Ўш шаҳар солиқ инспекцияси берган маълумотга кўра, бир кунда шаҳарда 60га яқин томонлар уй мулкларини қайта рўйхатдан ўтказиб, бошқа бировларга ўтказиб берган ҳолатлар бўлади. 10%лик солиқ талаблари кирганидан кейин солиқнинг тушиши тўрт баробарга кўтарилган. Бу бюджетни тўлиқлаш билан бирга, мулкни сотиб олаётган томонга хавфсизлик имкониятларини яратади. Фақат мулк сотувчи ўз мажбуриятларини вақтида бажариши лозим.

Қирғизистон Республикаси вазирлар маҳкамасининг раиси Ақилбек Жапаровнинг сўзларига кўра, ушбу қонун 10 йил аввал ҳукумат қабул қилган солиқ кодексига киритилган.

“Ҳозирда тизим ишлай бошлади, масала нақд пулсиз тўловлар тизимга кира бошлаганида кўрина бошлади. Машина олиб-сотиб юрганлар ўз даромадидан солиқ тўлашлари лозим. Агар ўзига сотиб олса, солиқ тўламайди”, – деди Ақилбек Жапаров.

Мисол келтирамиз: Агар одам 3 миллион сўмга уй ёки машина сотиб олса ва бир йил ичида уни қайта 3,5  миллион сўмга сотса, фойда бўлаётган 500 минг сўмдан 50 минг сўмини солиқ қатори тўлаши керак. Аммо 500 минг сўм даромад кўргани билан, сотилган уйни таъмирлаб, безаш учун унга, айтайлик, 200 минг сўм ҳаражат қилган бўлса, унда бу чиқимлар олиб ташланиб, 300 минг сўмдан 10% солиқ тўлайди. Фақат бунинг учун кетган  ҳаражатларни тасдиқловчи ҳужжатлар (квитанция ва чеклар) бўлиши шарт.

Худди шунингдек, мисол учун фуқаро 300 минг сўмга автомашина сотиб олиб, уни таъмирлаган, эҳтиёт қисмларини алмаштиришга, айталик, 50 минг сўмга маблағ сарфлаган. Натижада автомобил нархи 350 000 сўмга кўтарилган. Шундан сўнг машина 400 минг сўмга сотилса, атиги 50 минг сўм, яъни олинган фойдадан 10 фоиз солиқ тўлайди. Фақат эҳтиёт қисмларни сотиб олиш ва машинани таъмирлашга кетган бошқа харажатларни исботловчи ҳужжатлар кўрсатилиши шарт.

Яна аниқлик киритамизки, бу даромад солиғи уй ҳамда машина каби мулкларни харид қилиб, уни бир йилга етмасдан қайта сотган вақтда тўланади. Агар олинган мулк бир йилдан ортиқ вақтдан кейин сотилса 10% тўлов талаб қилинмайди.

Давлат солиқ хизмати маҳаллий солиқ бошқармаси бошлиғи Эрмек Маатқасимовга кўра,  одамлар айтаётган, “мулкнинг умумий нархидан солиқ олинади”, деган фикр нотўғри.

«Улгуржи савдодан олинадиган 10 фоизлик фойда солиғи жорий этилгани ҳақида жамоатчилик орасида миш-мишлар юрибди. Бу солиқ тури 2008 йили кучга кирган Солиқ кодексида кўзда тутилган. Бироқ ҳозиргача айрим давлат идоралари билан маълумот алмашиш муаммо туғдириб келди”, – дейди Маатқасимов.

Энди эса тегишли давлат муассасалари 2022-йилда рақамлаштирилгач, ахборот алмашиш ва йиғиш осонлашди. Шунинг учун одамлар буни янги солиқ туридек қабул қилмоқдалар.

Давлат солиқ хизмати матбуот котиби Эркин Сазиқовнинг айтишича, бу масала Солиқ хизмати томонидан кўчмас мулк олди-сотди операциялари устидан онлайн мониторинг йўлга қўйилгани ва фискализация яхшилангани сабабли кўтарилмоқда.

Солиқ хизмати мамлакатда яширин (солиқ тўланмайдиган) иқтисодиётнинг улушини 34 фоизга баҳолаган. Бу ҳақда муассаса раҳбари ўринбосари Исламбек Қидирғичов 26 сентябрь куни парламентнинг саноат қўмитаси йиғилишида маълум қилган.

Аввалги тадқиқотларда хуфиёна иқтисодиёт 40-50 фоизни ташкил этиши айтилган эди.

Ўтган йили Давлат солиқ хизмати томонидан 2023-2025 йилларга мўлжалланган ривожланиш стратегияси тасдиқланган. Унда айтилишича, янги стратегия солиқ йиғишни яхшилаш, яширин иқтисодиёт ҳажмини камайтириш ва адолатли солиқ тизимини яратишга қаратилган.

Таҳририятдан: Хулоса шуки, сотиб олинган мулкнинг (кўчмас мулк, автомобил кабилар) ҳолатини яхшилаш учун кетган ҳаражатларни исботловчи ҳужжатларни йиғиб юринг. Эҳтимол уни сотишга тўғри келиб қолар. Шунда солиқни камроқ тўлаш имконига эга бўласиз.

Оқбура, Бишкек.

Расм интернетдан олинди