Қирғизистон: Собиқ президентларнинг номини оқлаш осон бўлмаяпти
Икки собиқ давлат раҳбарига берилган имконият ватанларида жиддий қаршиликка учради.
Қирғизистоннинг собиқ президенти Қурманбек Бакиев билан суҳбат қуриб, уни интернетда эълон қилган журналист Қадирбек Қўшалиев ўз ихтиёри билан ишдан бўшади. Журналист ишлаб келган Миллий телерадиокорпорациясидан малум қилишларича, ўша суҳбатга нисбатан норозиликлар билдирилгач, корпорацияда ички текширув бошланган ва журналист “компания обрўсига путур етказмаслик учун” коммиссия иши ниҳоясига етишини кутиб ўтирмай, ишдан бўшаб кетган.
Қадирбек Қўшалиев мамлакатда Халқ қурултойи институтини киритиш ташаббускорларидан бири бўлиб, кўп йиллик уринишдан сўнг бу орган давлат конституциясига киритилди. Ўтган йили биринчи бор ўтган қурултойда Қўшалиев раис этиб сайланган. У бир пайтлар “Ош-3000” давлат телерадиокомпаниясига (ҳозирда ЭлТР деб аталади) раҳбарлик қилган.
Қирғизистоннинг иккинчи президенти Қурманбек Бакиев 2010 йилнинг апрелидаги давлат тўнтаришидан сўнг мамлакатни ташлаб кетишга мажбур бўлган ва Беларус пойтахти Минскда қўним топган. Президент Александр Лукашенко уни ўз ҳимоясига олганини айтиб, Қирғизистон Бош прокуратурасининг уни экстрадиция қилиш талабини бир неча бор рад этган. Бакиев сиртдан суд қилиниб 26 йилга озодликдан маҳрум қилинган, лекин у ўзини айбдор деб ҳисобламайди ва одил суд бўлса, унда иштирок этишга тайёр эканини айтиб келади.
Қўшалиев ўз ташаббуси билан Минскка бориб, собиқ президент билан учрашган ва суҳбат уюштирган.
Суҳбатда журналист собиқ давлат раҳбарига хайрихоҳлик руҳидаги саволларни бериб, уни ўзини оқлашига имкон яратишга ҳаракат қилгани кўриниб туради. Бу сюжет тез орада мамлакатда жиддий норозиликка сабаб бўлди. Бакиевнинг душманлари журналистни жавобгарликка тортиш ва уни Қурултой раиси лавозимидан бўшатиш талаби билан чиқишди.
Ўзларини 2010 йилги апрел инқилоби иштирокчилари дея атовчи бир гуруҳ фуқаро Бишкекдаги марказий Ала-Тўў майдонига йиғилди. Улар жамиятда қочоқ президент Қурманбек Бакиевнинг ватанига қайтиб келиши ҳақида миш-мишлар тарқалганидан норозилик билдирдилар. Бундан ташқари, улар собиқ давлат раҳбари билан суҳбатлашган Қадир Қўшалиевни ишдан бўшатишни талаб қилдилар.
Акция иштирокчиларига кўра, Қадир Қўшалиев Халқ Қурултойи раиси сифатида Бакиев билан суҳбатни қилишга ҳаққи йўқ эди.
Бундан ташқари Толас вилоятида ҳам Халқ қурултойига делегат этиб сайланган вилоят вакилларининг йиғилиши бўлиб ўтди. Унда Халқ қурултойи раҳбари Қадирбек Қўшалиевнинг собиқ президент Қурманбек Бакиевдан олган интервьюси борасида Халқ Қурултойи оқсоқолларининг навбатдан ташқари кенгашини чақириш ниятидалар.
Расмийлар журналист тарафда. Бу сафар…
Президент маъмурияти ахборот сиёсати хизмати раҳбари Дайирбек Ўрунбеков вазиятга изоҳ берар экан, Қадир Қўшалиевнинг қурултой раҳбари лавозимидан олиниши мумкин эмаслигини айтган.
“Халқ қурултойи регламентининг 25-бандига кўра, спикер ва унинг ўринбосарлари делегатлар умумий сонининг кўпчилик овози билан Қурултойнинг ваколат муддатига сайланади. Демак, Халқ Қурултойи тугаши билан уларнинг ваколатлари ҳам тугайди”, – деб ёзди президент маъмурияти ахборот сиёсати хизмати раҳбари.
Шундай экан, ҳар бир навбатдаги йиғилишда Халқ Қурултойи раиси сайланишини ҳисобга олсак, Қадир Қўшалиев атрофидаги вазиятни сиёсийлаштиришга ҳожат йўқ, деб ҳисоблаймиз, деди Ўрунбеков.
Қадир Қўшалиевнинг ҳокимиятдан ағдарилган собиқ президентлар Асқар Ақаев ва Қурманбек Бакиев билан суҳбати президент маъмурияти томонидан журналистнинг шахсий танлови ва профессионал изланиши сифатида баҳоланди.
“Биз интервью давлат оммавий ахборот воситаларида чоп этилмаганини таъкидлаймиз”, – дея қўшимча қилди Дайирбек Ўрунбеков. Суҳбат YouTube фақат каналида жойлаштирилган, лекин тез орада уни минглаб одамлар кўрган.
Миллий телерадиокорпорацияси (МТРК)нинг 18 майда Фейсбукдаги саҳифасида берилган билдирувида суҳбат Қўшалиевнинг шахсий ташаббуси билан бўлганини ва унга компания тарафидан техника ва бошқа ҳаражатлар учун маблағ берилмагани айтилади.
«Ҳозирда МТРКдан эфирга чиққан “Қиргиз аалами” кўрсатувининг белгисини муаллиф бошқа мақсадда қўллагани бўйича ички текширув бормоқда. Таъкидлаб ўтсак, Қадир Қўшалиев олган интервью МТРКнинг каналларидан берилмади. Шунингдек, уни эфирга бериш бўйича режа қилинмаган», – деб айтилган маълумотда.
Қўшалиевнинг Бакиев билан суҳбати 18 майда Жўғўрқу Кенешда ҳам кўтарилган. Депутат Элвира Сурабалдиева МТРК Қадир Қўшалиевни ишдан бўшатсин ёки канал «МТРК Бакиевларни реабилитация қилиш ишини бошладими?» деган саволга жавоб берсин, деб талаб қилди. Сурабалдиева Бакиевларни бир пайтлар депутат бўлган отасининг бизнесига тажовуз қилганликда ва ўзини ўлдирганликда айблаб келади.
«Қурултой деган Қирғизистондаги аҳолининг барчасига бир хил муносабатда бўладиган институт. […] Бундай одам [Қадир Қўшалиев)] Халқ қурултойининг раиси бўлолмайди», — деб таъкидлади халқ вакили.
Жамоат арбоби Қадирали Қўшалиевнинг тахтдан қулатилган собиқ президент Қурманбек Бакиев билан бўлган суҳбати 16 майда эълон қилинган. Суҳбатнинг бошида МТРКнинг «Қирғиз аалами» кўрсатувининг белгиси қўйилган.
Суҳбат чоғида Бакиев адвокат ёллаб, видео алоқа орқали ўз иши бўйича судга қатнашмоқчи эканини билдирган. Унга нисбатан қўзғалган жиноий ишлар адолатсиз бўлганини айтган.
«Мени айблаш бўйича катта хато қилинган, тергов Жиноят кодексининг бир неча моддаларини бузиш билан бўлган. Шунга қарамай, ишни судга ўтказиб, судлашди. Биров келиб сўрамади, қандай бўлди 7 апрель деб. […] Мендан адвокат бўлмади. Ўзлари адвокат тайинлаб, ҳаммасини ўзлари ҳал қилиб, ўзлари ўйлаб дегандай қарор чиқариб қўйишган. Бу қизиқ прецедент бўляпти-да», – деган Бакиев.
Қурманбек Бакиев — Қирғизистоннинг тахтдан қулатилган иккинчи президенти. 2010 йилдаги апрель воқеаларидан кейин оиласи билан Беларусга қочган, бу ерда бошпана олиб, ҳозирда ўша ерда яшайди.
Икки хил талаб, икки хил андоза
Вазирлар маҳкамаси раисининг ўринбосари Эдил Байсалов ўзининг Твиттердаги саҳифасида тахтдан қулатилган президент Қурманбек Бакиев билан суҳбат ҳақида фикр билдириб, депутатларнинг президент маъмуриятига нисбатан танқидига жавоб берди.
Байсалов нимага президент маъмуриятига савол қўйилаётганини, бу ишга унинг қандай алоқаси борлигини тушунмаётганини ёзди.
«Бизнинг давлатимизда сўз эркинлиги бор. Журналист кимдан интервью олмоқчи бўлса, шундан интервью олишга ҳаққи бор, қолаверса, томоша қилганларига қараганда, масалага қизиқиш юқори, мавзуга талаб бор», – деб ёзди у.
Лекин расмийлар барча ҳолларда ҳам шундай қоида билан ишламаяпти. Агар Қирғизистонда сўз эркинлиги бўлиб, Байсалов айтгандай журналистлар кимдан хоҳласа шундан интервью ололса, унда «Азаттиқ» радиосининг сайти блокланиб, ўзини ёпишга уриниш бўлмасди.
Эслатиб ўтамиз, “Азаттиқ” эълон қилган видеосюжетда журналист қирғиз-тожик чегарасида бўлган можаро ҳақида тожикистонлик журналистдан интервью олгани учун ҳукумат нашрни судга берган. Унинг сайти блокланиб, банкдаги ҳисоби ёпилган ва ҳозир умуман нашрни ёпиб ташлашга уриниш бўляпти.
Шунга қарамай, Байсалов Бакиевнинг «ўз ҳақини талашиб, ўз манфаатлари ҳимоя қилинишига ҳаққи бор», деб ҳам қўшимча қилди.
«У жиноят ишлари бўйича судда бўладими ёки жамоат фикри ва ўзининг ўлкани бошқарувига баҳо бериш судида бўладими… Учинчидан, ҳозирги раҳбариятнинг позицияси халқимизни бирлаштириш ва миллий келишувга эришишдан иборат. Собиқ президентларнинг ҳаммаси, улар қандай бўлмасин, бизнинг тарихимизнинг бир қисми. Жўғўрқу Кенеш депутатлари ваҳима қилмай, шу сиёсатни қўллашса бўларди», – деган вазирлар маҳкамаси раисининг ўринбосари.
Қўшалиевнинг аввалроқ собиқ президент Асқар Ақаев билан қилган видеосуҳбати ҳам катта мунозара туғдирган эди.
Журналист нима дейди?
Халқ Қурултойи раиси Қадирбек Қўшалиев ҳам қочқин президент Қурманбек Бакиев билан суҳбатдан сўнг танқидларга жавоб берди. Унинг Facebookда жойлаштирган постига кўра, у 2022-йилнинг март ойида МТРКда шартнома асосида иш бошлаган ва яқинда ишга қабул қилинган.
“Янги йил олдидан мени Москвага у ерда ишлаётган муҳожирлар таклиф қилишди. Ўша пайтда МТРКни бошқарган Қайрат Иманалиевга Асқар Ақаев билан суҳбат уюштиришни таклиф қилдим. У муҳожирлар билан бўлган материални маъқуллади, аммо «собиқ» одамлар билан суҳбат ҳақида ўйлаш кераклигини айтди”, – деб ёзди журналист.
Бакиев билан бўлган вазиятда у раҳбарият томонидан унинг хатига виза қўйилмагани, лекин қонунга кўра, қурултой раиси сифатидаги ва журналист сифатида ишларни эркин амалга ошириши мумкинлиги ҳақида айтган.
«Мен қонун ва журналистика қоидаларини бузмаганман… Ўйлайманки, бу эшиттиришлар қирғиз жамиятидаги тортишувларга ойдинлик киритди. Масалан, Бакиев хорижда судланган тақдирда ҳам қонун талаблари бажарилади, деб ҳисоблайман”, – деб ёзади у.
Халқ Қурултойи раиси, шунингдек, Асқар Ақаев ҳам, Қурманбек Бакиев ҳам эришган ютуқ ва камчиликлар ҳақида гапирганини таъкидлади. У иккаласи ҳам халқдан кечирим сўраганини қўшимча қилди.
Оқбура, Бишкек.
Расм интернетдан олинди
