ИҚТИСОД ФАНИНИНГ ДАРҒАЛАРИДАН БИРИ

Умрини ўзбек иқтисод илмининг шаклланиши ва ривожланишига бахш этган, бу соҳа фанига беқиёс ҳисса қўшган камтарин, аммо буюк олимлардан бири — атоқли совет ва ўзбек иқтисодчи олими, иқтисод фанлари доктори, Самарқанд Кооператив институти ректори профессор Шер Сулаймоновдир.

Шерхон Сулаймонович Сулаймонов 1924 йил Ўш яқинидаги Бувалашкар қишлоғида дунёга келди. Халқона меҳнат муҳитида ўтган болалиги унда одмилик, ишчанлик туйғусини мустаҳкамлади.

Ўрта мактабни тамомлаш олдидан унинг умрини тубдан ўзгартирган оғир синов – Иккинчи жаҳон уруши бошланди. 1942 йилда йигитлик бурчини ўтаб,  Шер Сулаймонов ватан ҳимояси учун сафарбар этилди. Уруш йиллари унинг иродасини чангалдек мустаҳкамлади, ҳаётга, Ватанга, тинчликка бўлган муҳаббатини янада чуқурлаштирди.

1946 йил қайтиб келгач, Калинин номли ўрта мактабда ўқитувчи бўлиб ишлади. 1947 йилда эса келажак тақдирини белгилаган муҳим қадамни ташлади – Самарқанддаги Савдо институтига ўқишга кирди.

1951 йилда талабаликни тамомлаганидан сўнг, Самарқанд Давлат университетининг сиёсий иқтисод кафедрасига катта ўқитувчи этиб тайинланди. Бу давр унинг илмий дунёқараши, фикр услуби ва педагогик маҳоратнинг шаклланишида муҳим босқич бўлди. 1959 йилда фан номзоди илмий даражасини ҳимоя қилиши эса унинг иқтисод фанининг истиқболли изланувчисига айланишига замин яратди.

Кейинчалик домла Тошкент Тиббиёт институтида сиёсий иқтисод кафедрасига раҳбарлик қилди. Ушбу йилларда у фанни талабаларга содда, тушунарли услубда етказиш борасида катта тажриба орттирди. 1961 йилда Самарқанд кооператив институтига чақирилиб, иқтисод кафедрасининг мудири этиб тайинланди. Айни шу даргоҳда унинг иқтидори намоён бўлди.

1969 йилда институт ректори лавозимига тасдиқланиб, 17 йил давомида шу даргоҳни бошқарди. Унинг раҳбарлигида институт инфраструктураси янгиланди, ўқув-методик базаси мустаҳкамланди, ўнлаб юқори малакали мутахассислар тайёрланди. Домланинг ўзи 1976 йилда иқтисод фанлари доктори, 1977 йилда эса профессор унвонига сазовор бўлди.

Сўнг Самарқанд Қишлоқ хўжалиги институтида кафедра мудири сифатида фаолият юритди, ёш мутахассислар учун ардоқли устозга айланди.

Профессор Шер Сулаймоновнинг илмий тадқиқотлари асосан қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти, Мирзачўл совхозлари иқтисодий ривожи, ишлаб чиқариш фондларидан самарали фойдаланиш масалаларига бағишланган.

Унинг докторлик диссертацияси “Колхозларда ишлаб чиқариш фондларини такрор ишлаб чиқариш ва улардан фойдаланиш” мавзуида бўлиб, мамлакат аграр сиёсатининг муҳим йўналишларидан бирига назарий асос бўлиб хизмат қилган. Элликдан ортиқ илмий мақола, иқтисодий назария ва аграр иқтисодиётга оид ўқув қўлланма, уч монография нашр эттирган.

Ўш Қирғиз-Ўзбек университети учун тайёрланган ўзбек тилидаги дарсликлар (1999-2001) ўлмас илмий мерос сифатида ҳалигигача муҳим.

Унинг раҳбарлигида тўққиз нафар фан номзоди илмий ишини муваффақиятли ёқлади, бу унинг устозлик мактабининг қанчалик самарали эканини кўрсатади. Олимнинг меҳнатлари давлат томонидан ҳам юксак эътироф этилди. У “Ҳурмат Белгиси” ордени, “Халқлар Дўстлиги” ордени, “Улуғ Ватан уруши” ордени, Ўзбекистон ССР Олий Советининг фахрий ёрлиқлари, вазирликнинг тўққизта дипломи ва яна бир қатор юксак мукофотларга сазовор бўлди. Булар унинг нафақат илмий, балки жамоатчилик ва маънавий хизматлари учун берилган муносиб баҳодир.

Юрт соғинчи – инсон қалбининг энг нозик ва энг эзгу туйғуларидан бири. Шер Сулаймонов учун ҳам она юрти бўлган Ўш, Боболашкар қишлоғи – доимо қалбининг бир бурчагида яшаган муқаддас маскан эди.

1997 йилда у умр йўлининг энг масъулиятли, руҳий жиҳатдан эса энг қиммат палларидан бирини бошдан кечиради – ўз илдизи боғланган, болалик хотиралари сақланган Боболашкар тупроғига, Ўш шаҳрига қайтиб келади. Бу қайтиш – шунчаки манзил ўзгариши эмас, балки эллик йиллик илмий ва педагогик тажрибани ўз юртига бағишлаш, ватан туйғусининг амалий ифодаси эди.

Ўшда Қирғиз-Ўзбек университети ректори М. Мамасаидов профессор Шер Сулаймоновнинг илмий салоҳияти ва тажрибасини юксак баҳолаб, уни университетга таклиф этади. Илмга, тарбияга, мардлик ва масъулиятга суянган олим бу таклифни чин дилдан қабул қилади ва ўзининг мазмунан давомли илмий ҳаётини бошлайди.

Шер Сулаймонов университетнинг молия-иқтисод факультети қошидаги “Иқтисодий назария” кафедраси мудири сифатида фаолият юритар экан, нафақат дарс берди, балки юзлаб ёшларнинг иқтисод фанига қизиқишига, изланиш руҳи билан камол топишига сабабчи бўлди. Унинг сабоғи – оддий лекция эмас, балки ҳаёт мактаби, илмий фикрлашни шакллантирувчи бебаҳо дарс бўлган.

Профессорнинг ташаббуси билан университетда “Қирғизистон жануби иқтисодиёти” лабораторияси ташкил этилди. Бу марказ ўлканинг иқтисодий жараёнларини илмий асосда ўрганувчи, минақа тараққиёти учун амалий таклифлар тайёрловчи нуфузли илмий даргоҳга айланди. Лаборатория очилиши билан университетда тубдан янги илмий муҳит шаклланди: талаба ва аспирантлар ҳудуд иқтисодиётини чуқур ўрганиши учун имконият яратилди.

Шер Сулаймоновнинг меҳнати, сидқидилдан хизмат қилиши, фикрнинг равшанлиги ва педагоглик маҳорати қисқа вақт ичида ўз самарасини берди. Университет жамоаси, талаба ва ҳамкасблари уни нафақат тажрибали олим, балки инсоний фазилатлари ҳам ўрнак бўлган устоз сифатида қадрларди.

Шунинг учун ҳам 2000 йилда Қирғиз-Ўзбек университети томонидан унга “Энг яхши профессор” унвони берилди. Бу фақат бир мукофот эмас, балки унинг бутун умри давомида илм-фанга, тарбияга ва юрт равнақига қўшган улкан ҳиссасининг эътирофи эди. Бу унвон – унинг илмий доираларда ҳам юқори эътиборга сазовор бўлганининг ёрқин исботи бўлди.

Атоқли олим 2002 йил 18 февралда оламдан ўтди ва ўзи туғилиб ўсган Боболашкар қишлоғидаги қадимий қабристонига дафн этилди.

Унинг ҳаёти – илмга садоқат, халқи ва Ватанга муҳаббат, истиқбол учун кураш ва фидойилик тимсолидир.

Шер Сулаймоновнинг номини ҳурмат билан тилга олиш, унинг услуби ва меросини авлодларга етказиш — бугунги куннинг ҳам муқаддас вазифасидир. Чунки бундай олимлар ўз юрти учун на фақат илмий, балки маънавий нур таратишда давом эта

Шер Сулаймонов – ўзбек иқтисодиёти, қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти ва олий таълим ривожига улкан ҳисса қўшган олим сифатида миллатимизнинг, юртдошларининг хотирасида абадий сақланади.

Одилжон Дадажонов